POLAND

Poland is a country located in central Europe with population estimated over38,000,000. Since 2004 the country has been a member of EU. The population of Poland is quite homogenous, only less than 2% belong to national or ethnical minorities. Most of Poles belong to the Roman Catholic church, which in Poland has quite strong influence into social life and politics.

Katowice, home of University of Silesia, is located in the southern part of Poland. The city is the capital and the biggest city of Silesian Province and has about 300,000 inhabitants.

Social situation

Poland is a post-communist country that since 1989 has been transormig from a central-regulated economy into a free-market one with emerging new social problems such as unemployment, which was almost unheard of before transition. Since autumn 2008 Poland has experienced the world financial crisis. Many opinion polls show that Polish society is concerned about it and live in fear of deprivation, precarious labour and lack of perspectives.

One of the most important poverty factors in Poland is unemployment, but there is also consederable in-work poverty, including precarious labour and self-employment in creative industries, also among well qualified young people. The groups at risk of poverty include children and youths under 18, farmers’ families, single parent families and pensioners. Poverty and social exlusion risks are concentrated in villages and small towns, and particularly in the economically weaker regions of north-eastern Poland. It is estimated that since 2000 about 2,000,000 Poles have emigrated abroad, mainly to other EU countries (UK, Germany, Ireland, The Netherlands, Italy) and Norway as well. In Poland, the influence of social income transfers on the reduction of the index of poverty threat is quite close to the European average – without social transfers the range of poverty would be about 10% higher both in Poland and the EU.

In 2004, social expenditure in Poland (without expenditure on healthcare and education) accounted for 17.3% of GDP. The basic instrument of anti-poverty policies with EU funding is the Human Capital Operational Programme (HCOP). This Programme includes the whole intervention of the European Social Fund (ESF) in Poland, with an 85% ESF funding share. Within the framework of the HCOP the following areas of social policy are going to be supported: employment, education, social integration, development of adaptability of employees and enterprises as well as issues connected with the implementation of good governance. The main objective of the HCOP is to increase the growth of employment and social cohesion, according to the European Employment Strategy of Employment. The Programme consists of 10 Priorities, realised both on the central level, where funds are primarily aimed at supporting the efficiency of institutional structures and systems, and on the regional level, where they are to be used for the purpose of supporting persons and social groups affected or threatened by social exclusion.

University of Silesia

The University of Silesia in Katowice was established in 1968 as the ninth university in Poland. Today, the University is divided into 13 faculties, spread across 4 cities in the region – Katowice, Sosnowiec, Chorzów and Cieszyn.

The Faculty of Social Sciences, of which the Institute of Sociology is a part, is located in Katowice. The US sociological team is highly qualified in qualitative methods, social theory, identity and cultural studies in the context of labour, social change and social problems; this is emphasized by the entwinement of sociology, social psychology and social work in their teaching and research. The US team is therefore highly qualified to lead the qualitative fieldwork for the project.

The Team

Previous research results

There is a broad tradition of qualitative and mixed methods research of poverty in Poland, including longitudinal and psychological aspects. However, the number of studies on resilience practices are limited, as the majority of research focuses on marginalisation and social exclusion.

A longitudinal, nationwide quantitative study of poverty was initiated in 2000: ‘Social Diagnosis’ led by prof. J. Czapiński (panels 2000, 2003, 2005, 2007, 2009 and 2011). Research combining quantitative with qualitative analysis was carried out in the 90’s in Lodz by a team led by prof. W. Warzywoda-Kruszynska. These studies examined social welfare beneficiaries, taking into account spatial aspects (enclaves of poverty), temporal aspects (distribution and patterns of poverty over time) and cultural aspects (of poverty).

In 1995-2007, the Institute of Labor and Social Affairs in Warsaw carried out three major research projects of a quantitative nature: ‘Poverty I’, ‘Poverty II’ and ‘Poverty III’- which produced over a dozen books, including detailed characteristics of the different categories of the poor, taking into account changes over time.

Since the early 90’s qualitative, anthropological, studies of poverty have also been undertaken. Their most important initiator is prof. E. Tarkowska. These studies allow us to understand the individual circumstances of poverty, pay attention to the cultural and moral dimension, as well as take into account changes over time, such as those relating to the transformation of the political system (the division between ‘old’ and ‘new’ poverty), the spatial dimension (the areas of the former state-owned farms), gender (feminization of poverty), and family.

The project ‘The Social History of Poverty in Central Europe’ started in 1995, and since 1998 the study has been conducted under a grant: ‘Social History of Poverty in Central Europe: the Polish Case’ – in this part, which deals with Upper Silesia led by prof. Kazimiera Wódz, granted by The Institute for Human Sciences (Das Institut für Menschen die as Wissenschaften). The aim of this research was to determine what are the configurations between structural factors, cultural and psychological, which can lead to the appearance of poverty and deprivation in certain households.

Polska to kraj położony w Europie Środkowej z populacją powyżej 38 milionów mieszkańców, od 2004 roku członek UE. Ludność Polski jest dość jednorodna, tylko mniej niż 2 % należy do mniejszości narodowych i etnicznych. Zdecydowana większość Polaków należy do kościoła katolickiego, który w Polsce ma duży wpływ na życie społeczne i politykę. Liczace ok. 300 tysiecy mieszkańców Katowice, będące stolicą i największym miastem województwa śląskiego, są siedzibą Uniwersytetu Śląskiego.

Sytuacja społeczno-ekonomiczna kraju

Jednym z najważniejszych czynników ubóstwa w Polsce jest bezrobocie, ale jest też zauważalne zjawisko ubóstwa osób pracujących (praca na podstawie umów cywilnoprawnych, tzw. “śmieciowych”, wymuszane samozatrudnienie i zakładanie własnej działalności gospodarczej), także wśród wykwalifikowanych młodych ludzi. Do grup szczególnie zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym należą dzieci i młodzież poniżej 18 lat, rodziny rolnicze, rodzice samotnie wychowujący dzieci oraz emeryci. Zagrożenie ubóstwem i wykluczeniem społecznym koncentruje się głównie na wsi i w małych miastach, w tym zwłaszcza w słabiej rozwiniętych regionach północno-wschodniej Polski. Szacuje się, że od 2000 roku około 2 miliony Polaków wyemigrowało za granicę, głównie do krajów Unii Europejskiej (Wielka Brytania, Niemcy, Irlandia, Holandia, Włochy) i Norwegii. W Polsce wpływ transferu dochodów społecznych na redukcję wskaźnika zagrożenia ubóstwem jest bardzo zbliżony do średniej europejskiej – bez nich zakres ubóstwa byłby o 10 punktów procentowych wyższy.

W 2004 r. wydatki socjalne w Polsce (bez wydatków na opiekę zdrowotną i edukację) stanowiły 17,3% PKB. Podstawowym instrumentem polityki zwalczania ubóstwa z funduszy unijnych jest Program Operacyjny Kapitał Ludzki (POKL), którego głównym celem jest zwiększenie wzrostu zatrudnienia i spójności społecznej, zgodnie z Europejską Strategią Zatrudnienia. Program ten obejmuje cały szereg narzędzi Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS), z finansowym 85 % udziałem środków unijnych. Na POKL składa się 10 priorytetów, realizowanych zarówno na poziomie centralnym, gdzie środki są skierowane przede wszystkim na wsparcie efektywności struktur i systemów instytucjonalnych, jak i na poziomie regionalnym, gdzie z kolei mają być stosowane do wspierania grup społecznych dotkniętych lub zagrożonych wykluczeniem społecznym.

Uniwersytet Śląski

Uniwersytet Śląski w Katowicach powstał w 1968 roku jako dziewiąty uniwersytet w Polsce, ale jego korzenie sięgają czasów Wyższej Szkoły Pedagogicznej, założonej w 1928 (była to wowczas pierwsza i jedyna instytucja kształcenia akademickiego w polskiej części Górnego Śląska). ObecnieUniwersytet posiada 13 wydziałów w 4 miastach regionu – Katowicach, Sosnowcu, Chorzowie i Cieszynie.Wydział Nauk Społecznych, którego częścią jest Instytut Socjologii, mieści się w Katowicach.

Socjologiczna kadra US specjalizuje się w metododologii badań jakościowych, teorii społecznej, studiów kulturowych, przemian tożsamości i problemów społecznych oraz posiada spore doświadczenie, zdobyte podczas realizacji zadań badawczych. Dzięki temu, zespół US jest doskonale przygotowany do prowadzenia jakościowych badań terenowych w ramach projektu RESCuE.

Zespół badawczy

Wyniki dotychczasowych badań

Na gruncie polskiej socjologii stnieje szeroka tradycja jakościowych metod badań ubóstwa, w tym psychologicznych i długookresowych aspektów tego zjawiska. Jednocześnie, większość badań poświęconych ubóstwu skupia się na marginalizacji i wykluczeniu społecznym, stosunkowo niewiele iuwagi poświęcajac praktykom radzenia sobie społeczności i jednostek z trudnościami będącymi wynikiem kryzysu.

Długookresowe ogólnopolskie badania zjawiska ubóstwa o charakterze ilosciwoym są elementem projektu rozpoczętego w 2000r. Pod nazwą “Diagnoza społeczna”, prowadzonego przez prof. Janusza Czapińskiego (kolejne panele w latach 2000, 2003, 2005, 2007, 2009 i 2011).

Badania, łączące metody ilościowe z jakościową analizą danych, przeprowadził w latach 90-tych w Łodzi zespół prof Wielisławy Warzywody-Kruszyńskiej. Badano beneficjentów pomocy społecznej, uwzględniając aspekty przestrzenny (enklawy biedy), czasowy (dystrybucja i przemiany wzorów ubóstwa w czasie) i kulturowy zjawiska biedy.

W latach 1995-2007 Instytut Pracy i Spraw Socjalnych w Warszawie prowadził trzy duże projekty badawcze o charakterze ilościowym: “Polska Bieda I”, Polska Bieda II’ i “Polska Bieda III” – ich efektem było kilkanaście publikacji książkowych oraz opracowanie szczegółowej charakterystyki różnych kategorii ubóstwa. Od początku lat 90-tych prowadzone są również jakościowe badania ubóstwa, osadzone w tradycji antropologicznej, których inicjatorką jest prof. Elżbieta Tarkowska. Badania te pozwalają zrozumieć okoliczności ubóstwa, zwracają uwagę na kulturowe i moralne aspekty tego zjawiska, a także biorą pod uwagę zmiany czasowe, np. związane z transformacją systemu politycznego (podział na “stare” i “nowe” ubóstwo), wymiar przestrzenny (obszary byłych PGR-ów), związany z płcią (feminizacja ubóstwa) i rodziną.

Projekt “Historia społeczna ubóstwa w Europie Środkowej ” rozpoczął się w 1995 r., a od 1998 roku badania prowadzono w ramach grantu: “Historia społeczna ubóstwa w Europie Środkowej przypadek Polski”, przyznanego przez wiedeński Instytut Nauk o Człowieku (Das Institut für Menschen die as Wissenschaften) – w części dotyczącej Górnego Śląska pod kierownictwem prof. Kazimiery Wódz. Celem badań było określenie związków i zależności między wskaźnikami strukturalnymi, kulturowymi i psychologicznymi, które mogą prowadzić do pojawienia się ubóstwa i niedostatku w wybranych gospodarstwach domowych.